Rzecznik Praw Obywatelskich

Organem państwowym istotnym z punktu widzenia troski o przestrzeganie praw społeczeństwa demokratycznego jest Rzecznik Praw Obywatelskich. W Polsce ten jednoosobowy organ państwowy utworzono 1 stycznia 1988 roku, a na pierwszego rzecznika powołano prof. Ewę Łętowską. Aktualnie stanowisko to zajmuje prof. Irena Lipowicz. Z wnioskiem o powołanie Rzecznika występuje Marszałek Sejmu, a czynności tej dokonuje poprzez uchwałę Sejm lub grupa 35 posłów. Wybór Rzecznika musi zostać zatwierdzony w ciągu 30 dni przez Senat, w przeciwnym razie Sejm wskazuje inną kandydaturę. Zgodnie z przepisami prawa osobę powołaną na Rzecznika obowiązuje zakaz piastowania innych stanowisk niż profesor w szkole wyższej. Oprócz tego nie może być ona członkiem partii politycznej czy też związku zawodowego.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany na 5 lat. Okres jego urzędowania liczy się od daty ślubowania przed Sejmem. Dopuszcza się możliwość zajmowania tego stanowiska przez jedną i tą samą osobę przez co najwyżej dwie kadencje. Według zwyczaju jednak Rzecznik po zakończeniu pierwszej kadencji nie decyduje ubiegać się ponownie o tą funkcję. Wykonuje on zaś swoje zadania do czasu, aż jego następca będzie gotowy na przejęcie pełni obowiązków.
Funkcjonowanie tego organu określają artykuły 208-212 Konstytucji RP wraz z ustawą z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Ustawa zasadnicza zalicza instytucję rzecznika do organów kontrolujących i pilnujących przestrzeganie prawa.
W ramach swego działania Rzecznik opiera się na wyżej wymienionych artykułach Konstytucji i ustawie. Stanowisko to nie jest zależne od innych organów państwowych. Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiada za podejmowane decyzje przed Sejmem. Bez zgody tego organu władzy jego osoby nie można, też z pewnymi wyjątkami, zatrzymać i aresztować. W przypadku, gdy Rzecznik nie dotrzyma postanowień zawartych w złożonym ślubowaniu, ciężko zachoruje lub popełni jakiekolwiek wykroczenie prawne, może zostać w każdej chwili odwołany przez Sejm.
Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich skupiają się na występowaniu w obronie wolności i praw człowieka, gwarantowanych obywatelom przez Konstytucję oraz inne akty prawne. Interwencja Rzecznika jest możliwa tylko wtedy, gdy rzeczywiście stwierdzono naruszenie swobód obywatelskich i w przypadku wyczerpania wszystkich innych środków ich dochodzenia. Dochodząc przestrzegania praw człowieka Rzecznik może między innymi kierować wnioski do Trybunału Konstytucyjnego, skargi do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do tego ostatniego ma także prawo wnioskować o wykładnię przepisów. Każdego roku Rzecznik musi składać do Sejmu i Senatu raport ze swej działalności. Konstytucja przyznaje obywatelom prawo do występowania z wnioskiem do Rzecznika, w sytuacji, gdy bezpośrednio zetkną się oni z sytuacją łamania praw obywatelskich. Największą liczbę spraw kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich stanowią wnioski z zakresu prawa karnego, administracyjnego i gospodarczego.
Powyższe sprawy są rozpatrywane w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, a pomocą służą Rzecznikowi zastępcy i Pełnomocnicy terenowi we Wrocławiu, Gdańsku i Katowicach.